Xiddigisku waa cilmiga
barashada xiddigaha, Meerayaasha, iyo wax allaale wixii dhacdooyin ah ee ka
unkama wixii ka baxsan atmosfeerka dhulka. Waxaa lagu
falanqeeyaa xidhiidhka ka dhexeeya meerayaasha, xiddigaha, iyo kawnka ka baxsan atmosfeerka hawada.
Falanqayntaasi waxay noqon kartaa cimilada hawada, isbeddelka qaab dhismeedka
kawnka, kimisteriga iyo fiisigiska walxahaas ku saabsan.waxaad ka hadlaysaan
magaran karo Culuunta xidigiska waxaa horumarkeeda ka mas'uul ah aqoonyahanadii
u hana qaadey Dunida Islaamka. Waxaa sugan in Islaamka heer aad u sareeya uu
gaarsiiyey waxa maanta ka jira badankii laamaha culuunta sida xisaabaadka,
dawada, juquraafiga, ganacsiga iyo nidaamka beeca, sharciga, badmaaxa,
abaabulka ciidamada xooga, falsafada, beeraha iyo caafimaadka bulshada.. Cilmi
Fallaga iyo Barashada Islaamka.Qoon walboo adduunyadda ku nool waxay
waxkaqoraan cilmiga xiddigiska markaad u fiirsato somalia reermiyiga markaad
wareysato waxaad arkeysaa iyagoon heysan cilmiga tiknoligiyadda ee xoolahooda
raacanaya ayey haddana waxkaaga sheegayaan xiddigaha iyo isbedelka hawada iyo
guga deyrta iyo xagaaga
Taariikhdii Hore
Islaamka iyo Ifbixii Cilmiga Falaga
Ummadii ugu horeysay
ee karantiil ku joojisa faafid cudur waxay aheyd Muslimiintii deganaa dhulka
Carabta. Cilmiga Alkami iyo laanta xisaabta ee Aljebra waxaa ay reer galbeedka buugaagta ku qoraan in
Carabta laga dhaxley. Balse adeega iyo horumarinta intaas way ka dheereyd wayna
ka baaxad wayneyd.
Taas annaga oo og,
waxaan is waydiineynaa markii Maamulkii Islaamka uu sharfey barashada laamaha
culuunta iyo wax walba oo aadanaha horumar u ah; dhibna aan gaarsiineyn diinta
Islaama, maxaan ku kordhiney laanta Xidigiska ama barashada cilmi falaga?
Culimadii Laanta
Xidigiska Ee Islaamka u Hano Qaaday
Falagyaqanada dunida
Carabta ee magaca leh waxaa ka mid ah Yaquub Ibn Tariq, al-Kwarismi,
al-Battaani, al-Farqani, al-Suufi, al-Biruni, al-Tusi iyo Cumar Khayyam. astronomy.htm Buugaag ay nimankaan qaar ka mid ah qoreen
iyo faalooyin looga faaloonayo howshoodii ayaad heli kartaa hadii maktabada
baarto.
Cilmiga xidigiska oo
loogu magac daro Hooyada Sayniska, ayaa waxaa ka qeyb qaatay kobcintiina culimo
xidis oo taariikhda Islaamka door weyn ku leh. Waxaana nimankaan ka mid ah
Yaqub ibn Tariq, al-Battani, al-Sufi, al-Tusi kuwo kale. [1]
Nimankaan caanka ah
qaaraankooda aqooneed wuxuu badankii ka soo jeeda laanta xisaabta laakiin
xidigis qof aan xisaab aqoon ma baran karo kamana faaloon karo. Alifaad
xogogaal, adeegsiga toorbinada ama diiradaha araga fog, iyo ururinta qoraal
waxay u baahanyihiin maskax xisaab taqaan.
Dayaxgacmeedka iyo
alaadaha wax cabira ee loo adeegsado barashada iyo u kuurgalka xidigiska iyo
guud ahaan cilmiga falaga, shaki la'aan waxaa ku dheereeya reer galbeedka.
Sidaas ayeyna arintu aheyd 100 sano wixii ka danbeeyay ee qarnigan. Balse
aqoonta xidigiska waxay bilaabtey, gaar ahaan culimadii Islaamka ahaa waxay
bilaabeen labo qarni ka dib bilowgii taariikhda Hirjada.
Bulshada Soomaalida
iyo Adeegsiga Aqoonta Xidigiska
Dhanka Soomaalida iyo
waxa ummadeena ay ka taqaan cilmiga xidiska iyo adeegsiiisa. Baaris dheeraad ah
ayey u baahantahay sida reer miyiga maanta u adeegsadaan aqoontooda xidigiska.
Magacyada Af
Soomaaliga Ee Dhulalka]
Dusaa, Waxaraxir,
Dhul, Farraare, Cirjeex, Raage, Uraano, Nebtuun, Buluuto
Hadii aad fiiriso
qaamuuska Af Soomaaliga, waxaad
arkaysaa in ummadeena oo reer miyi iyo ma akhristayaal u badan hadana inaan
(dhulalal)ama meerayaasha ula baxney magacyo asal ah sida:
10. IYO LABA DHULOO HADDA LA SOO ARKAY
Sidaad aragto, sagaal
cir ayaa jira laakiin qoraalkaan diyaarintiisi baaris xigasho oo rasmi ah ma
jirin. Reer galbeedka waxay yiraahdaan waa sagaal dhul ama (9 planets). Ka tuur
labada dambe. Maxaad haysaa? Waxaad haysaa todobada "cir" ee
culimadeenii ay kutubtooda ku qoreen qarniyo badan ka hor waana sida aan u
naqaan Sabca Samawaat.
Ma Cirarbaa Mise Waa
Dhulal?
Caqliga bini-Aadamkase
hadii aad dhulka joogto, wax adiga kaa sareeyo dhul ma dhihi kartid caqliyan ee
waxaad oran kartaa cirar. Waa sidaas falsafada Islaamka oo samooyin ayaa jira
oo 7 (sabca samawaat ah)(wal arda) ee "dhulal" wax la yiraah ma
jiraan. Oraahdan waa fikradii ay qabeen u kuurgalayaashii Islaamkii xiligii ay
howshooda socotay. Waana sida aad ku arki karto kutubtii ay ka qoreen
mowduucan.
Waxaa lagama maarmaan
ah in fadhi ku haboon la helo si barashada iyo aqoonta gaar ee ay Soomaalida u
leedahay cilmiga falaga la helo sida waax jaamacadeed iwm. Qoraalo kale oo
waxaa jira raadraac ku samaynayo sida Soomaalida ay ugu xisaabtanto aqoonta
aasaasiga ee cilmi fallaga.
Islaam 7 Cir & 7
Dhul
Baaris dheeraad ah iyo
ku laabasho tafsiirka Qur'aanka ayaa cadeeyay in tiradu tahay 7 & 7.
Rabbiga abuuragay kownkan cid kaga aqoon badan ma lahan. Suurada Dhalaaq aayada
ugu dambaysa ayaa xaqiijisay jiritaanka Todoba Cir iyo Todoba Dhul. Qaybta hore
ee aayada 12aad, "Ilaahay waa kan abuuray todoba cir oo dabaqdabaq ah
dhulkana tira la eg..." haa
Waa dhulal ee cirar ma
ahan
Waxa loo yaqaaan
(ingriis: planets) waa dhulal. Haddii aan tusaale ahaan u soo qaadano luuqada
ingiriiska ereyga "earth" waa dhul, dhulkana labo micnood ayuu
yeeshaa oo waa dhulka guryaha laga dhisto ama waa midka meeraha ah ee qoraxda
ku meereeysta. Erayga dhul laba micnood ayuu yeellan karaa. Markii aan hawada
dhow aan ka baxno oo aan gaarno meesha daxay gacameedka gaaro markaas afarta
dhinac waxaa naga xigaya cir. Cirkana waa isbeeyska afarta dhinac ka xiga
dhulka. Marka aan dhulka joogno ma arki karno afarta dhinac ee cirka ah laakiin
waxaan aragnaa qaybta sare kaliya. Dhulalka ama planet-yada mid midka kale ka
sareeya ma leh ee kuligood waxay ku meereeystaan qorraxda wayna isla siman
yihiin oo ayagoo simman ayey heehaabaan cirka.
